Kubilay hanlığı (1214-1294)

Kubilay Kağan Kimdir ?

Kubilay Han, 23 Eylül 1215 tarihinde doğdu. Cengiz Han’ın en küçük oğlu Tuluy ile Büyük Hatun Sorkaktani’nin ikinci oğludur. 

Moğol geleneğine göre büyütülmesi için önce Nayman ve ardından Tangut kabilesinden kadın bakıcılara verildi. Çocukluğunda iyi bir eğitim aldı. 

1225’te başarılı geçen ilk avından sonra Moğol âdetince dedesi Cengiz Han tarafından parmaklarına et ve yağ sürüldü. Ağabeyi Mengü Kağan zamanında Şan-si ve Honan eyaletlerinin idaresiyle Sung hânedanı hâkimiyetindeki Çin’in zaptıyla görevlendirildi.

1259’da Mengü Kağan’ın vefatı üzerine Sung Devleti ile barış yaparak Moğolistan’a döndü ve en küçük kardeşi Arıkboğa ile (Arık Buka) taht mücadelesine girişti. Taraftarlarınca 1260’ta kağan ilân edildikten sonra Gobi çölü yakınlarında yapılan savaşta kardeşi Arıkboğa’yı mağlûp etti (1261).

     Kubilay Kağan‘ın Kardeşleri İle Olan Mücadelesi Ve Büyük Kağan Olması :

  

Cengiz Han’ın Yesüngge’ye olan teveccühü sebebiyle Cengiz Han’ın “ölüm saatinin yaklaştığına dair bir rüya” gördüğünde, Moğol prenslerden yalnızca Yesüngge’nin, Cengiz Han’ın yanında olması gerçeğiyle kanıtlamış ve bu zaman zarfında Yesüngge’nin, Büyük Han’ın muhafız kıtasından sorumlu olduğunu bilmekteyiz.

Yesüngge, Cengiz Han’ın öncülüğünde başlayan askeri kariyerinin ardından, Eylül 1229 yılında Ögedey Han’ın, Temmuz 1251’de de Möngge Han’ın seçildiği kurultaylara katılmıştır. Ardından da, Sung Hanedanı’na karşı düzenlenen seferde Moğol ordusunun sol kanadının komutanlarından biri olarak görevlendirilmiştir. Yine 1253 yılında Kore’ye düzenlenen sefere de iştirak etmiştir 

Ağustos 1259’da Möngge Han’ın ölümü üzerine Karakurum yakınlarında yurt tutmuş olan en küçük kardeşi Arig-Buha, Moğol geleneklerine uygun olarak, tahta çıkmak için harekete geçmiştir. Bütün bu olan bitenler karşısında Kubilay, Haziran 1259’da Kaiping’te başka bir kurultay düzenleyerek, kendini “Moğolların Büyük Kağanı” ilan etmiştir.

Kubilay ile Arig-Buha arasında yaşanan taht mücadelesinde Yesüngge ordusuyla birlikte belirleyici bir rol oynamıştır.

Kubilay Han da Yesüngge’ye olan güvenini ve şükranlarını ifade etmek maksadıyla 12 Mayıs 1262 tarihinde ejderha boynuzlu ve kabzasında: “Yüan resmi tarihinde ölümsüzleştirilen Büyük Prens Yesüngge’nin mührü” ifadesini içeren altın bir mühür vermiştir. 

Arig-Buha nihayet 1264 Ağustosu’nda Kubilay tarafından mağlup edilince, Arig-Buha ve destekçilerinin sorgulamaları Yesüngge tarafından gerçekleştirilmiştir.

Yesüngge’nin ölüm tarihi hakkında elimizde kesin bir malumat yoktur, ancak Reşidüddin’in verdiği malumata göre Kubilay Han döneminde (1260-1294), Cüçi- Hasar’ın Ulusu’na Yesüngge’nin oğlu Amagan hükmetmekteydi. Reşidüddin Yesüngge’nin fiziki durumu hakkında bilgi verirken, 75 yaşında olduğu halde kafasında tek tel bile beyaz saç olmadığını belirtmektedir.

    Kubilay Hanlığı’nın Kuruluşu :

Kubilay Kağan tahta yerleştikten sonra Moğol İmparatorluğu’nun idarî yapısını yeniden düzenledi. Başşehri, Orhon vadisindeki Karakorum’dan eski Çin başşehri Yen-kin yakınlarında kurduğu Hanbalık (Çin kaynaklarında Ta-tu, bugünkü Pekin) şehrine taşıdı.

 İran’ın idaresini Hülâgû’nun oğlu Abaka’ya, Cuci ulusunun idaresini Batu Han’ın torunu Mengü Timur’a, Çağatay ulusunun idaresini de Kara Hülâgû’nun oğlu Mübârek Şah’a verdi. 

Kubilay Kağan, daha sonra Çağatay hânedanından Barak Han’a yarlık verip ülkeyi kendi nâibi sıfatıyla ve Mübârek Şah’la birlikte yönetmesini istedi. Ancak Barak Han mücadeleye girdiği Mübârek Şah’ı mağlûp edip Hucend’i ele geçirdi. (1311)

Kubilay Kağan taht iddiasıyla ortaya çıkan Ögedey’in torunu Kaydu’yu bozguna uğrattı (1268). Uzun bir mücadelenin ardından 1276’da Sung hânedanına nihayet verip Çin’in yegâne hâkimi durumuna geldi ve Çin tarihinin resmî yirminci sülâlesi olan Yüan hânedanını (1271-1368) kurdu. Doğrudan yahut kendisine tâbi hanlıklar vasıtasıyla doğuda Büyük Okyanus’tan batıda Akdeniz’e ve Doğu Avrupa’ya kadar uzanan geniş bir imparatorlukta hüküm sürdü.

Tarihte Çin’in tamamına hükmeden ilk yabancı hükümdar olan Kubilay Kağan, Moğol İmparatorluğu’nu daha da genişletmek için pek çok sefer düzenledi. 1277-1287 yıllarında Birmanya’ya (Myanmar) yapılan dört sefer başarıyla neticelendi ve Pagan Krallığı yıkıldı.

 Hint Okyanusu’ndaki bazı adalar hâkimiyet altına alındı. Ancak Kasım 1274’te yaklaşık 900 gemi ve 15.000 askerle başlatılan Japonya’yı istilâ teşebbüsü 1285’te başarısızlıkla sonuçlandı. Çinhindi’ne karşı 1280 ve Cava’ya karşı 1292 yılında gerçekleşen askerî harekâtlarda da ciddi bir başarı elde edilemedi.

Kubilay Han’ın İlim, Kültür, Sanat ve Edebiyat Alanında ki Yenilikleri :

Kubilay Kağan saltanatı boyunca ilim, kültür, sanat ve edebiyatı himaye etti. 

Hanbalık’ta iki rasathâne inşa ettirdi. 

Tibetli lama Passe-pa’nın icat ettiği dört köşe bir yazıyı Moğolca’ya uygulattı. 

Her ne kadar kendisi Budizm’i kabul ederek bu dini yaymaya çalıştıysa da diğer dinlere karşı müsamahalı davrandı, ancak İslâmiyet’e şiddetle karşı çıktı.

 İdarî, malî ve ziraî alanlarda pek çok yeni düzenlemede bulundu. İdarî teşkilâtı yeniden tanzim ederek ülkeyi on iki eyalete ayırdı. 

Ülkede umumi bir nüfus sayımı yaptırdı. 

Yolların güvenliğini sağlayıp posta teşkilâtını yeniden düzenledi. 

Çiftçilere tohum ve tarım aletleri dağıtmak, tahıl ambarları inşa etmek ve zaman zaman vergi borçlarını affetmek suretiyle ziraî faaliyetleri teşvik etti. Bu sayede Moğol istilâsının Çin’de yol açtığı tahribatın olumsuz izlerini kısmen de olsa silmeyi başardı.

Kubilay Han’ın Kişiliği Ve Şahsiyeti :

18 Şubat 1294 tarihinde ölen Kubilay Kağan’ın yaptığı evliliklerden kırk yedi oğlu ve çok sayıda kızı dünyaya gelmişti. Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, oğullarından muteber olan on ikisinin adını zikreder.

Ölümünden sonra tahta torunu Temür Olcaytu geçti.

 Kubilay Kağan çağdaş kaynaklarda cesur bir savaşçı, usta bir kumandan ve bilge bir hükümdar olarak zikredilir. 

Kışları umumiyetle Hanbalık, yazları ise Kay-ping-fu’da geçirir, mart başlarından mayıs ortalarına kadar avlanır, eylül ayındaki doğum gününü de büyük bir törenle kutlardı. 

Kudret ve ihtişamı onu bizzat gören Venedikli seyyah Marco Polo tarafından “insan, toprak ve hazine bakımından dünyanın en güçlüsü” ve “Âdem’den bugüne kadar hiç görülmedik ölçüde güçlü” şeklinde tasvir edilmiştir. 

Kubilay Kağan, Moğol İmparatorluğu’nun son büyük hükümdarıdır. Onun ölümünün ardından İlhanlı ve Altın Orda hükümdarlarının büyük hana olan tâbiiyet bağları yavaş yavaş kopmuştur. Moğol İmparatorluğu’nu Çin’den yönetme teşebbüsü, Yüan hânedanının son hükümdarı Togan Temür’ün Çin’i terketmek zorunda kalmasıyla 1368 yılında son bulmuştur.

Teşekkür ederim.